ﺟﯿﺮﺍﻥ، ﻣﺎﺭﺍﻝ، ﻏﺰﺍﻝ ﻭ ﺁﻫﻮ ﻧﺎﻡﻫﺎﯼ ﺩﯾﺮﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﺩﺑﯿﺎﺕ ﺷﻔﺎﻫﯽ ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻓﻮﻟﮑﻠﻮﺭﯾﮏ ترک زبانان، ﺑﻪ ﻭﯾﮋﻩ ﻗﺸﻘﺎﯾﯽﻫﺎﯼ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺯﯾﺒﺎﯾﯽ، ﺑﺮﺍﺯﻧﺪﮔﯽ، آراستگی ﻭ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺍﺳﺖ. آﻫﻮ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﺮﮐﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺟﯿﺮﺍﻥ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺍﺳﺖ، ﺍﺯ ﺟﻬﺎﺕ مختلف ﻭ ﺑﻪ ﺩﻻﯾﻞ ﻣﺘﻌﺪﺩ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺯﺑﺎﻥﻫﺎ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﻗﺼﻪﻫﺎ ﻭ ﺍﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎﯼ ﮐﻬﻦ ﺍﯾﻠﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻭﯾﮋﻩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ. ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ به داستان معروف «ﺁخساﻕ ﺟﯿﺮﺍﻥ» ﯾﺎ ﺁﻫﻮﯼ ﻟﻨﮓ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮد.
ﺑﻪ ﺭﻏﻢ ﺟﺬﺍﺑﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺟﯿﺮﺍﻥ ﺍﺯ ﮔﺬﺷﺘﺔ ﺩﻭﺭ ﺑﺮﺍﯼ ﺻﯿﺎﺩﺍﻥ ﮐﻬﻨﻪﮐﺎﺭ ﻭ ﺍﻧﮕﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﺷﻪ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ، ﺍﻣّﺎ ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﺷﮑﺎﺭﭼﯿﺎﻥ، ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺭﻭﯾﺎﺭﻭﯾﯽ ﺑﺎ ﺁﻫﻮ (ﺟﯿﺮﺍﻥ) ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﺖ، تناسب اندام ﻭ ﺁﺭﺍﺳﺘﮕﯽ ﻓﻮﻕﺍﻟﻌﺎﺩﻩ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺑﯽﺑﺪﯾﻞ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺍﺯ ﺻﯿﺪ ﺁﻥ ﻣﻨﺼﺮﻑ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ. ﺑﺎ ﻭﺟﻮﺩ ﺍﯾﻦ، ﺷﮑﺎﺭﭼﯿﺎﻥ ﺗﻼﺵ ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ ﺗﺎ ﺍﯾﻦ ﺣﯿﻮﺍﻥ ﻇﺮﯾﻒ ﻭ ﺯﯾﺒﺎ ﺭﺍ ﺑﺪﻭﻥ ﻭﺍﺭﺩ ﮐﺮﺩﻥ ﺁﺳﯿﺐ ﺟﺴﻤﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﺁﻭﺭﻧﺪ.
ﺑﭽﻪ ﺁﻫﻮﻫﺎ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﭘﺴﺮﺍﻥ ﻭ ﺩﺧﺘﺮﺍﻥ ﻧﻮﺟﻮﺍﻥ ﺍﯾﻠﯽ ﺩﻭﺳﺘﯽ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ ﻭ ﻣﻮﻧﺴﯽ ﻭﻓﺎﺩﺍﺭ ﺑﻮﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﺟﯿﺮﺍﻥ ﺧﯿﻠﯽ ﺯﻭﺩ ﺑﺎ ﺍﻧﺴﺎﻥﻫﺎ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺣﯿﻮﺍﻧﯽ ﺩﺳﺖ ﺁﻣﻮﺯ ﭘﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯼ ﺁﺩﻣﯽ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺳﻮ ﻭ ﺁﻥﺳﻮ ﻣﯽﺭﻭﺩ.
ﭼﺸﻤﺎﻥ ﻧﺎﻓﺬ، ﺧﻮﺷﺮﻧﮓ، ﺁﺭﺍﺳﺘﻪ ﻭ ﭘﺮ ﺟﺬبه ﺁﻫﻮ، ﺩﻝ ﺍﺯ ﺻﻨﺪﻭﻕ سینه ﺩﻟﺪﺍﺩﮔﺎﻥ ﻭ ﺩﻟﺴﭙﺮﺩﮔﺎﻥ میﺭﺑﺎﯾﺪ ﻭ ﺍﻧﺪﺍﻡ ﻣﻮﺯﻭﻥ ﻭ ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﺶ ﻋﻨﺎﻥ ﻭ ﻗﺮﺍﺭ ﺍﺯ ﮐﻒ ﺩﻟﺸﺪﮔﺎﻥ ﻣﯽﺑﺮﺩ. از ﺍﯾﻦ ﺭﻭ، ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺗﺮﮐﯽ ﻗﺸﻘﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻭﯾﮋﻩ ﺗﺮﺍﻧﻪﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ «ﺁﺳﺎﻧﺎﮎ» ﻣﺸﻬﻮﺭﻧﺪ، ﺑﺎﺭﻫﺎ ﭼﺸﻢ ﺩﻟﺮﺑﺎی معشوق و محبوب، ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺩﻟﻨﻮﺍﺯ ﺟﯿﺮﺍﻥ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﭼﻨﺎﻥﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ:
ﺑـﻮ ﻗﯿـﺰ ﮐﯿﻤﯿﻨﮓ ﻗﯿـﺰﯼ ﺩﯾـﺮ
ﮐـﺆﯾﻨﮕـﯽ ﻗــﺮﻣﯿﺰﯼ ﺩﯾـﺮ
ﺩﯾﻠﯽ ﻣﻨﯽ ﯾـــﺎﻧـﺪﯾــﺮﯾــﺮ
ﮔـﺆﺯﻭ جئیران ﮔـﺆﺯﻭ ﺩﯾـﺮ
این دختر سرخ جامه، دخترکیست؟
که زبانی جان سوز و چشمانی چون چشم آهو دارد؟
ﻭ ﯾﺎ:
ﺑـﻮ ﻗﯿـﺰ ﮐﯿﻤﯿﻨﮓ ﻗﯿـﺰﯼ ﺩﯾــﺮ؟
ﮔــﺆﺯﻭ جئیران ﮔــﺆﺯﻭﺩﯾــﺮ
ﺍﻝ ﺩﻩﯾﻤــﻪﯾﯿﻨﮓ ﺣــﺎﻟــینـﺎ
ﻏﺮﯾﺐ ﯾﺌــﺮﯾﻨﮓ ﻗﯿــﺰﯼﺩﯾــﺮ
این دختر، دختر کیست؟
که چشمانش چون چشمان آهوست؟
و از دیاری غریب آمده است؟
ﺍﻧﺪﺍﻡ ﺧﻮﺵ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻭ ﺧﺮﺍﻣﺎﻥ ﺭﺍﻩ ﺭﻓﺘﻦ ﺟﯿﺮﺍﻥ ﻧﯿﺰ، ﺩﺳﺘﺎﻭﯾﺰﯼ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﺷﻌﺮﺍﯼ ﺍﯾﻞ ﺑﻮﺩﻩ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺍﺯﺍﺕ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻃﺎﻭﻭﺱ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ، ﺍﺯ ﺍﻧﻌﻄﺎﻑ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﺁﻫﻮ ﺑﻬﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺍﻧﺪﺍﻡ ﯾﺎﺭ ﮔﻞﺍﻧﺪﺍﻡ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺁﻫﻮﯼ ﺧﻮﺵ ﺧﻂ ﻭ ﺧﺎﻝ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺍﺯ ﻭﺍﮊﻩ «ﻣﺎﺭﺍﻝ» ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﺟﯿﺮﺍﻥ ﯾﺎ ﺁﻫﻮﺳت:
ﺑــﻮ ﮔَﻠَﻦ ﻫـــﺎﺭﺍﻟﯽ ﺩﯾــــﺮ؟
ﺩﺍﻏــﻼﺭﯾﻨﮓ ﻣــﺎﺭﺍﻟــﯽﺩﯾــﺮ
ﺑﯿـﺮ ﺭﺣﻢ ﺍﺋﯿﻠـﻪ، ﺑﯿـﺮ ﺩﺍنیش
ﺍﻭﺭﻩﮔﯿــﻢ ﯾـــﺎﺭﺍﻟــﯽﺩﯾـــﺮ
این که می‌آید از کدامین سرزمین است؟
که جلوه‌ای به سان آهوی کوهساران دارد؟
رحمی بکن، حرفی بزن
که قلبی مجروح و خونین دارم.
ﺩﻭﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﺟﯿﺮﺍﻥ، ﭘﯿﻮﻧﺪﯼ ﻋﻤﯿﻖ ﻭ ﭘﺮﻣﻬﺮ ﺑﺎ ﻋﻮﺍﻃﻒ ﻟﻄﯿﻒ ﺍﻧﺴﺎﻧﯽ ﻭ ﻋﺸﻖ ﻭ ﻣﻼﻃﻔﺖ ﺁﺭﻣﺎﻧﯽ ﺍﺳﺖ. جیرﺍﻥ ﺳﻤﺒﻞ ﻭﺟﺎﻫﺖ ﻭ ﺯﯾﺒﺎﯾﯽ ﻭ ﻋﺸﻖ ﻭﺭﺯﯼ ﻭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﺍﺳت. نگاه ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻧﺔ ﺟﯿﺮﺍﻥ، ﻫﺮ ﺩﻝ ﺳﻨﮕﯽ ﺭﺍ ﭼﻮﻥ ﻣﻮﻡ ﻧﺮﻡ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﺻﯿّﺎﺩﺍﻥ ﭼﯿﺮﻩ ﺩﺳﺖ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻫﺪﻑ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻥ ﺍﯾﻦ ﺣﯿﻮﺍﻥ ﻧﺠﯿﺐ ﻭ ﺑﺎﺭﯾﮏ ﺍﻧﺪﺍﻡ، ﺑﺎﺯ ﻣﯽﺩﺍﺭﺩ.
ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﺍﯾﻼﺕ ﻋﺸﺎﯾﺮ، ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﺯﻧﺎﻥ ﻭ ﺩﺧﺘﺮﺍﻥ ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﺟﯿﺮﺍﻥ ﻭ ﻣﺎﺭﺍﻝ ﺷﻬﺮه ﺁﻓﺎﻕ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺧﯿﺎﻝ ﺍﻧﮕﯿﺰ ﻭ ﺭﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﻭ ﺩﻭﺳﺖ ﺩﺍﺷﺘﻨﯽ ﻭ ﺑﺎ ﻋﺎﻃﻔﻪ، ﺯﯾﻨﺖ ﺑﺨﺶ ﻗﺎﻟﯽ ﻭ قاﻟﯿﭽﻪ، ﮔﻠﯿﻢ ﻭ ﭼﻨﺘﻪ ﻭ ﮔﺒّﻪ ﻭ ﺳﺎﯾﺮ ﺩﺳﺖ ﺑﺎﻓﺖﻫﺎﯼ ﻋﺸﺎﯾﺮﯼ است. ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺍﯾﻦ ﺣﯿﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮﺩﯼ ﺩﻭﺳﺖ ﺩﺍﺷﺘﻨﯽ، ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻧﻘﺶ ﮐﺒﮏ ﻭ ﺗﯿﻬﻮ ﻭ ﺩﺭﻧﺎ ﻭ ﺩﯾﮕﺮ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻏﻠﺐ ﺩﺳﺖ ﺑﺎﻓﺖﻫﺎﯼ ﻇﺮﯾﻒ ﻭ ﺧﻮﺵ ﺭﻧﮓ ﺩﯾﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﯽ ﺍﺯ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻭﯾﮋﻩ ﺍﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﻟﻬﯽ ﻧﺰﺩ ﻣﺮﺩﻡ ﻋﺸﺎﯾﺮ است.
ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ ﺭﺛﺎﯼ ﺟﻮﺍﻧﺎﻥ ﻧﺎﮐﺎﻡ ﮐﻪ ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺟﺎﻥ ﺑﻪ ﺟﺎﻥ ﺁﻓﺮﯾﻦ ﻣﯽﺳﭙﺎﺭﻧﺪ، ﻧﺎﻡ ﺟﯿﺮﺍﻥ، ﻭﺭﺩ ﺯﺑﺎﻥ ﻣﺪﯾﺤﻪ ﺳﺮﺍﯾﺎﻥ ﺍﺳﺖ:
ﺟﯿﺮﺍنیم ﮐﯿﻢ ﺁﺗﺪﯼ ﻏﺎﻓﻞ ﺗﯿﺮﺳﻨﻪ؟
ﻫﻨﻮﺯ تئز ایدﯼ ﻣﺮﮒ ﻭ ﻣﯿﺮ ﺳﻨﻪ
آهوی من! کدام صیاد تو را هدف قرار داد؟
هنوز مرگ و میر سزاوار تو نبود
دکتر ﻣﺤﺴﻦ ﺭﺟﺎﯾﯽ ﭘﻨﺎﻩ
