معرفی ادبیات گمانه زن و نگاهی به ادبیات علمی-تخیلی ایران
این روزها بیشتر از قبل شاهد فیلم‌ها ، کتاب‌ها ، داستان‌ها و حتی بازی‌های ویدیویی هستیم که دنیایی متفاوت از دنیای ما را تصویر می‌کنند. دنیاهایی که در آن موجودات ماوراطبیعی ، فناوری‌هایی که اکنون فقط دانش هستند یا پدیده‌هایی که از قوانین علمی متفاوتی پیروی می‌کنند ، دنیاهایی که در آنها جادو و جادوگر وجود دارد و دیگر کسی نیست که اینچنین داستان‌ها یا فیلم‌ها را ندیده باشد. از مرد نامرئی تا جنگ ستارگان! شکل خرافاتی این مسئله به مرور کمرنگ‌تر شده و گه گاهی در گوشه کناری می‌شود پیدا کرد که کسی به شکل خرافی این داستان‌ها و این دنیا‌ها همچنان معتقد باشد. با پیشرفت علم و بیشتر شدن نظریه‌های علمی ، دلایل علمی اثبات شده‌ای برای بسیاری از پدیده‌ها بوجود آمده و همچنین با پیشرفت علم ، بسیاری از ناممکن‌هایی که به لحاظ علمی ممکن بودند ، ممکن شده‌اند. در بین این داستان‌ها که دنیایی متفات را به تصویر می‌کشند ، برخی از این داستان‌ها ، دنیای مشابه ما را به تصویر می‌کشند ولی فناوری‌های موجودی که استفاده می‌کنند پیشرفته‌تر و تکامل یافته‌تر است. این ژانر ، ژانر علمی تخیلی نام دارد و این دقیقاً بحثی هست که امروز به آن خواهیم پرداخت.
در این نوشته به جواب سوال علمی-تخیلی چیست می‌رسیم و سپس به معرفی فعالان این حوزه خواهیم پرداخت. در ابتدای بحث باید گفت علمی-تخیلی زیرمجموعه ، یک مجموعه بزرگتر است که با عنوان ادبیات گمانه‌زن شناخته می‌شود.
الف) ادبیات گمانه زن چیست و از کجا آمده؟ در سال ۱۹۸۴ میلادی ، رابرت هاین‌لاین مقاله‌ای را منتشر کرد که موجب همه‌گیری عبارت ادبیات گمانه زن شد. ادبیات گمانه زن عنوان کلی برای سبک‌ها و زیرسبک‌هایی است که دنیایی متفاوت با دنیای واقعی را تصویر می‌کنند. حالا این تفاوت‌ها یا جزی هستند یا اساسی هستند. این سبک‌ها ، سبک‌های تلفیقی و زیرسبک‌های آنها در چهار گروه عمده طبقه بندی می‌شوند : علمی-تخیلی ، فانتزی ، وحشت و جنایی.
ادبیات داستانی جنایی یکی از سبک‌های ادبی است که اعمال مجرمان را با در نظر گرفتن انگیزه آتها بررسی و توصیف می‌کند.در این سبک به طور کلی ، یک یا چند جرم مثل قتل و سرقت انجام شده که فرد یا گروهی ، تحت عنوان مجری قانون در پی کشف حقیقت ماجرا و انگیزه‌های مجرم هستند.
ژانر وحشت ، با استفاده از عناصر ترس ، نفرت ، خشم و وحشت ، به ساخت صحنه‌های ترسناک و فراطبیعی می‌پردازد. در این سبک به طور کلی ، شاهد داستانی هستیم که القا کننده کابوس‌ها و ترس‌های ما با استفاده از اتفاقاتی فراطبیعی است.
ژانر فانتری ، ژانری است که از جادو ، حوادث خارق‌العاده و موجوداتی خیالی به عنوان عنصر اولیه طرح ، فضا و درون‌مایه استفاده می‌کند تا داستانی را که به لحاظ علمی ممکن نیست را روایت کند. این ژانر با استفاده از زاویه دیدی که به مخاطب داده می‌شود از دو گروه دیگر وحشت و علمی تخیلی خود را جدا می‌سازد. در این سبک قواعد ، قوانین فیزیک ، قوانین طبیعت و منطق زیر پا گذاشته می‌شود تا دنیایی جدید خلق شود.
در ژانر علمی-تخیلی بر خلاف فانتزی ، از قوانین فیزیک ، قوانین طبیعی ، منطق ، ریاضی ، فناوری و علوم استفاده می‌شود تا دنیایی متفاوت از دنیای واقعی ساخته شود. مثلاٌ نامرئی شدن فردی به لحاظ قوانین فیزیک ممکن است ؛ اگر نوری که به ما میخورد ، بازتاب نداشته باشد ما مرئی نخواهیم بود ولی در دنیای واقعی چنین امکانی نداریم جلوی بازتاب نور از خودمان را بگیریم حالا در دنیای داستانی دانشمندان به این فناوری دست پیدا می‌کنند و مردنامرئی بوجود می‌آید. نویسنده در ژانر علمی-تخیلی از فضای سایبر ، فرهنگ‌های فرازمینی ، ریست فرازمینی ، اکتشاف فضا ، سفر به دست نیافتنی‌ها ، جهان‌های موازی ، جنگ‌های فرازمینی ، جنگ‌های زمینی با تکنولوژی فرازمینی ، سفر در زمان ، آرمان شهر ، پاد آرمان شهر ، هوش مصنوعی ، مهندسی ژنتیک ، ترابشریت ، تاریخ جایگزین و بازی کردن با قوانین فیزیک دنیایی متفاوت با دنیای واقعی می‌سازد و در این دنیای متفاوت داستانی را روایت می‌کند. بنابراین در ژانر علمی-تخیلی با حذف شدن علم ، ساختار اثر از هم می‌پاشد.
تعریف‌های مختلفی از این ژانر وجود دارد ، از جمله تعریفی که می‌گوید : اثری علمی تخیلی است که ناشرش آن را علمی تخیلی بخواند! ولی پرطرفدارترین و نزدیک تعریف که علمی-تخیلی را به طور کامل تعریف می‌کند این است که در اثر علمی-تخیلی ، ناشر فکر خود را رها می‌کند تا هر آنچه را که در اثر پیشرفت و گذر زمان ممکن است به دست بیاید را در کارش استفاده کند.
در تعریف‌هایی که در ایران متدوال هستند به ادبیات علمی-تخیلی ، ادبیات علمی ، افسانه علمی ، دانش افسانه و افسانه‌ی علمی هم گفته می‌شود که هر عبارت توسط یک نویسنده مطرح شده است و توسط مخاطبان این نویسندگان تکرار شده‌اند.
ولی قبل از آنکه وارد ادبیات علمی-تخیلی در ایران شویم به این مسئله هم اشاره کنیم که ادبیات-علمی تخیلی ، میتواند تاریخ آینده باشد و از این رو مهم است. سینما و زیر دریایی اولین بار توسط ژول ورن مطرح شده‌اند در حالی که چنین ایده یا چیزی وجود نداشت. ربات به عنوان موجودی که دست ساز انسان است توسط کارل چک مطرح شده و برای اولین بار تصور چنین موجودی را ممکن ساخته است و یا آرتور کلارک که ماهواره را مطرح کرده است. ایده‌های علمی ممکن که می‌توانند روزی قسمتی از جامعه باشند مثل کامپیوتری که شهر را کنترل می‌کند و کامپیوتری که آن کامپیوتر را کنترل می‌کند ، حیات بر روی دیگر سیارات و بسیاری از پدیده‌هایی که به لحاظ علمی ممکن هستند ولی کسی آنها را مطرح نکرده است.
همین موضوع که ژانر علمی-تخیلی چیزی را معرفی می‌کند که میتواند برای زندگی انسان کمک یا مکملی باشد ، بزرگترین دلیل بااهمیت بودن این ژانر به اندازه‌ی دیگر ژانرها هست.
ب) از ژانر علمی-تخیلی در ایران چه خبر؟ امروز هم ادبیات علمی-تخیلی در ایران مبدل به جریانی جدا و مستقل نشده است. چندین اثر علمی-تخیلی در ایران نوشته شده‌اند. اکثر آثار نوشته شده چنان هستند که نمی‌توان آنها را حتی در دستهء علمی-تخیلی نرم جا داد، بلکه بیشتر در چهارچوبی علم‌نمایانه و فانتزی روایت می‌کنند که در بخش بعدی به معرفی این آثار خواهیم پرداخت.
ادبیات علمی-تخیلی در ایران بین طبقهء کتابخوان عادی، طرفداران زیادی ندارد و پایین‌تر از ادبیات کودکان قرار می‌گیرد. به طور کلی ، ادبیات گمانه‌زن از دیرباز در ادبیات کلاسیک ایران حضور داشته ولی همانطور که پیشتر گفته شده چیزی به نام ادبیات علمی-تخیلی به معنای واقعی آن وجود نداشته و ندارد. بلکه به صورت زیرسبک‌ها و یا ژانرهای تلفیقی وجود دارد. ژانر وحشت نیز به گونه‌ای مشابه در قسمت‌هایی از یک داستان به صورت انتقال ترس و هراس وجود داشته ولی داستانی مستقل نشده است.
ژانر جنایی بسیار نوپا بوده و آثار به دوران معاصر مربوط می‌شوند. ولی ژانر فانتزی ، از آثار منظوم مثل شاهنامه ، خاوران نامه و داستان‌های نطامی تا آثار منثور مثل سمک عیار ، هزار و یک شب ، طوطی نامه ، سندباد نامه و کلیله و دمنه ، عناصر فانتزی و تخیلی وجود دارد. در بخش‌های مختلف شاهنامه نه فقط حضور دیو ، اژدها و جادو بلکه توصیف قدرت پهلوانان و ویژگی‌های حیوانات مانند شیر و اسب عناصر فانتزی و تخیلی وجود دارد. در حمزه نامه که داستان‌های جنگ امام علی (ع) است نیز می‌شود عناصر فانتزی مانند جنگ با دیو و اژدها و یا پیدا کردن چشمهء آب حیات را دید.
مجموعه کتاب های “پژوهشی در ادبیات و اندیشهء علمی – تخیلی ” نوشته آقای محمد قصاع به جرعت میتوان گفت که مهم ترین کتابی است که به زبان فارسی در مورد تاریخچه ، چیستی و مضامین علمی-تخیلی تا کنون منتشر شده است ، همین کتاب است. محمدقصاع از معروف ترین مترجمان ژانری ایران هست که چند کتاب وداستان تالیفی خودش در ژانرعلمی- تخیلی دارد. این کتاب دو جلدی به تحلیل تعاریف علمی-تخیلی ، تاریخ تفصیلی و تحلیلی علمی-تخیلی ، تاثیرات فرهنگی ، تاثیرات علمی ، تاثیرات اجتماعی ، علمی-تخیلی ایران ، معرفی شاخه‌ها وز یر شاخه‌های ادبیات علمی-تخیلی ، معرفی و تحلیل جوایز و معرفی کامل نویسندگان این ژانر است.
اما قدیمی‌ترین آثار علمی-تخیلی چاپ شده در ایران احتمالاً کارخانه مطلق سازی اثر کارل چاپک و شاید میکرومگاس اثر ولتر بودند که هر دو در سال‌های دههء سی چاپ شده‌اند اما آثار ایرانی نوشته شده در ایران در همین دوران ، بیشتر از کارهای ترجمه است که شناخته شده‌ترین این آثار س. گ. ل. ل. از صادق هدایت و قدیمی‌ترین آنها رستم در قرن بیست و دوم به قلم صنعتی‌زاده است.
آثار ژول ورن از آثاری بودند که در سال‌های بعد ترجمه و منتشر شدند که طرفداران بسیاری برای خود جذب کردند. از دیگر آثار ترجمه شده در این دوران میتوان به شهروند کهکشان نوشتهء رابرت هینلین با ترجمهء محمود مصاحب یا فرزندان ناتنی زمین اثر رابرت سیلوربرگ اشاره کرد که در اوایل دههء ۵۰ توسط مؤسسهء انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیدند.
در اواخر دههء شصت و اوایل دههء هفتاد خورشیدی انتشارات شقایق و انتشارات پاسارگاد با چاپ کتاب‌هایی مانند هیولایی از فضا نوشته رابرت هاین‌لاین و کتاب‌هایی از آسیموف مانند خدایان هم و حلقه‌های زحل در زمینه ترجمه این گونه آثار تلاش کردند. انتشارات افق، محراب قلم و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از دیگر نشرهایی هستند که چندین کتاب علمی-تخیلی به چاپ رساندند.
اما در دهه‌های اخیر این ژانر پیشرفت داشته و علاوه بر افزایش تعداد ترجمه ، نویسندگان ایرانی هم در این ژانر آثار زیادی منتشر کردند که در بخش بعدی به معرفی این آثار میپردازیم. اما قبل اینکه وارد معرفی آثار شویم لازم است گروه ادبیات گمانه‌زن را که یک سازمان مردم نهاد است و گروه گمانه‌سرا که یک گروه داوطلب در فضای مجازی هستند را معرفی کنیم.
این گروه را دسته‌ای از پژوهشگران ، نویسندگان ، مترجمان و گروهی از طرفداران ادبیات گمانه‌زن تشکیل داده‌اند و اداره کننده وب‌سایت آکادمی فانتزی و مجله‌های شگفت‌زار ، جایزه هنر و ادبیات گمانه‌زن. فعالیت‌های گروه در قالب خوشه‌های مجزا ئ هر یک با مدیریت مستقل صورت می‌پذیرد. این گروه از سال ۱۳۸۳ شش دوره مسابقه داستان نویسی ، مسابقه داستان نویسی برج ، داستانک نویسی شب یلدا ، داستانک نویسی زمستانی ، هشتاد وهشت نشست حضوری ، شب نویسندگان وحشت ، کارگاه‌های داستان نویسی و چندین برنامه‌ی دیگر را برگزار کرده‌اند.
گروه گمانه‌سرا به صورت داوطلبانه در فضای وب ، به بررسی ، نقد و معرفی آثار گمانه‌زن می‌پردازند و دایره فالیت خود را به ادبیات محدود نمی‌کنند. بازی‌های ویدیویی ، تصاویر ، فیلم‌ها و کتاب‌ها. علاوه بر نقد و بررسی آثار گمانه‌زن ویدیوکست‌هایی برای آموزشی تولید می‌کنند.
ج)چه کتاب‌هایی با ژانر علمی-تخیلی توسط نویسندگان ایرانی نوشته شده‌اند؟ در بخش نهایی این مطلب به معرفی نویسندگان و کتاب‌های ژانر علمی-تخیلی معاصر ایرانی میپردازیم. عموم آثار موجود این ژانر در ایران ، کتاب‌هایی هستند که از نویسندگان خارجی ترجمه شده‌اند ، در میان آثار محدود ایرانی ، آثار محدودی وجود دارد که میتوان آنها را با عنوان کتاب علمی-تخیلی طبقه بندی بندی کرد :
رمان فیلی در اتاق از مریم نفیسی‌راد : این کتاب که هشتصد و هشت صفحه است و از انتشارات پایتخت منتشر شده است ، داستان سیال ذهن است که از جلسات ملاقات وکیل حاذق و موکلی باهوش در اتاق ملاقات زندان شروع می‌شود. در این جلسات موکل از پرونده‌ای سری صحبت می‌کند که فقط هفت نفر از سران جهان از آن باخبرند …
داستان بلند شکست مطلق ، پیروزی مطلق از محمد قصاع : این کتاب از انتشارات موسسه فرهنگی هنری خراسان منتشر شده است که برگزیده هیئت داوران امجمن فیزیک ایران شده است. این داستان ، روایت‌گر داستانی است از سه تمدن بزرگ که با میلیون‌ها سال نوری فاصله از یکدیگر و با تفاوت‌های شدید علمی و فناوری به هم می‌رسند و …
انسانها وابر برجها از ایرج فاضل بخششی : این کتاب از انتشارات قصیده سرا در سال هزار و سیصد و هشتاد و پنج منتشر شده است. با پیشرفت علم و توسعه فناوری های مختلف در علوم مهندسی ، زندگی بشر به سرعت تغییر شکل یافته و ساز و کارهای اقتصادی نقش مهمی را در این روند به عهده گرفتند. مدیریت اقتصادی جهان امروز به شکلی درآمده است که در آینده نزدیک اختیارات انسان بسیار محدود خواهد شد …
فرشتهٔ نگهبان از ایرج فاضل بخششی : این کتاب در سال هزار و سیصد و هشتاد و هفت از انتشارات قصیده سرا منتشر شده است. این کتاب بازتاب خبری بسیاری داشته ولی معرفی دقیقی از آن نشده و تجدید چاپی نشده است.
بیمار اتاق ۳۲۰ از ایرج فاضل بخششی : این کتاب سال هزار و سیصد و هشتاد و نه از انتشارات آهنگ قلم منتشر شده است. در دنیایی امروزی ، گروهی از انسان ها آنچنان درگیر جریان های روزمره زندگی شده اند که گاهی خود و دیگران را همچون ماشینی خودکار ، ساخته از پوست و گوشت می‌بینند و ارزش های انسانی را فراموش می‌کنند. این گروه وظایف خود را نیز در قبال دیگر انسان ها از یاد برده و تنها به دنبال اهدافی غیرحقیقی هستند که خود ، آن ها را از یاد برده و تنها به دنبال اهدافی غیرحقیقی هستند که خود ، آن ها را ساخته و پرداخته‌اند و …
فرزندان خورشید از ایرج فاضل بخششی : این کتاب در سال هزار و سیصد و نود از انتشارات آهنگ قلم منتشر شده است. این کتاب ، در صد و بیست صفحه داستان انسان نمایی همراه دوستانش است که یک روز به شکار فیل می‌روند ولی این انسان نما زخمی می‌شود و در غاری پناه می‌گیرد. بعد مدتی که توانش را از دست میدهد موجوداتی را می‌بیند که اتفاقات عجیبی رخ میدهد.
معدن رود زرد از ایرج فاضل بخششی : در آذرماه سال نود و دو از انتشارات آهنگ قلم منتشر شده است. این داستان حالت سفرنامه گونه دارد.
آقای نسل چهار از ایرج فاضل بخششی : یک مجموعه داستان هشتاد صفحه‌ای است که از انتشارات آهنگ قلم منتشر شده است. در این مجموعه داستان هشت داستان کوتاه با عنوان‌های آقای نسل چهار ، یلدا ، سفر به زمین ، ارواح ، ماهی سرخ کوچولو ، دستگاه با فراخوانی صوت ، پروژه صدف و بیماری ناهنجاری سیستمی است.
سفر به سیاره ترا از ایرج فاضل بخششی : این کتاب در سال هزار و سیصد و نود و پنج از سوی انتشارات آهنگ قلم منتشر شده است.
کتاب ما و را ؛ سلسله جنایت‌های بین کهکشانی از محمدرضا ایدرم : داستان سیاره‌ی «را» و داستان پیدایش «فرقه‌ی زمانیه» را بازگو می‌کند. ما و را به روایت داستان‌ِ آدم‌های بین سیاره‌های سرزهر، دنب، مجمع‌السیارات اطلس می‌پردازد و تصویری فیزیکی از همه‌ی بهشت‌های افسانه‌ای بیان می‌کند. روایت ماورا با برنده‌شدن کمال سرادقی در لاتاری داستان آغاز می‌شود و در ادامه داستان شاخ و برگ متعددی می‌یابد که مخاطب را تا پایان داستان با خود می‌کشاند.
ققنوس همین‌جاست نوشته فاطمه سرمشقی : فاطمه سرمشقی در داستان ققنوس همین‌جاست، زندگی دو دختر به نام‌های ماهتیسا و سودابه را بهم پیوند میدهد. هرچند راز این پیوند عجیب را باید کشف کرد. ماهتیسا در شب عروسی برادرش دچار حادثه‌ی آتش‌سوزی می‌شود و زیبایی‌اش را از دست میدهد. همزمان با این حادثه، سودابه که مدت‌ها مشکل قلبی داشته، با عمل پیوند قلب از مرگ نجات پیدا می‌کند. اما سودابه از روز بعد از عمل، مدام کابوسی تکراری می‌بیند؛ دختری که در آتش می‌سوزد و مردی که پشت او ایستاده و دستش را به سمت دختر در آتش دراز کرده.
سودابه باید بفهمد که راز این کابوس تکراری چیست؟ جز همزمانی آن حادثه و این پیوند چه ارتباطی بین این دو دختر وجود دارد؟
کوارتت نهایی از آرمینا سالمی : دور از چشم ما، زیر پوست جهانی که می شناسیم، نورها و رنگ ها با هم در نبردند. در لوای دو سازمان مخفی مدافعان بین المللی صلح و حامیان ملل متحد، قوی ترین و مستعدترین انسان ها سال هاست که برای بقای آرمان های خود می جنگند.
اما دست تقدیر شیطان و ببر و پرنده ی کوچک را کنار هم قرار می دهد و این چنین تعادل ترازوی قدرت را به هم می زند: شیطان برخاسته از خاکستر خیانتی کهنه در اندیشه ی جهنم است؛ ببر زخم خورده در تابوت عشقی ازدست رفته خفته و پرنده ی کوچک رویای سرودن نغمه ای نو در سر می پرورد.
اینک زمانی فرا رسیده که نورها به سایه ی خویش بدل می شوند؛ زمانی که در گرگ ومیش دروغ و توطئه، خیر به لباس شر درمی آید و شر نقاب خیر می پوشد…
آیا تاریکی آواز پرنده ی کوچک را خواهد بلعید؟ هنگام فراخواندن رنگ ها، کدام نور از این نبرد پیروز بیرون خواهد آمد؟
کتاب مه آلود از الیسا آقایی : داستانی عاشقانه و علمی تخیلی است که در زمان آینده زمانی که زمین از هم پاشیده است اتفاق می‌افتد ، معرفی این کتاب در صفحه انتشارات :
فکر می‌کنم در آن ناکجاآباد، تنها بی‌ایمانی‌ام بود که مرا از اکثریت متمایز می‌کرد. الحق که ایمان دیگران از من بیشتر بود، ایمانی پوچ به ایزدانی دروغین. خوب که فکر می‌کنم، می‌بینم هنوز نام‌هاشان گوشه‌ی ذهنم خاک میخورد: نَم، لیلیث، حَشام و گوداذ. این نام‌ها را زمانی مردم آن سرزمین ناراست مقدس می‌دانستند و بر فرزندان نگون‌بخت‌شان می‌گذاشتند. تمام عمرشان را صرف اطاعت از فرامین ایزدان می‌کردند، به امید اینکه روزی به شهر مرکزی فراخوانده شوند.
من بی‌ایمان بودم. گاهی اوقات، جایی که ایمان خودش کفر باشد، بی‌ایمانی ایمان است. اما فکرش را که می‌کنم، می‌بینم تنها این نبود. متمایزترین ویژگی‌ام اسمم بود، اسمی بامسما که با من عجین بود و برایم انتخاب شده بود تا تحققش بخشم. مادر بشر، اولین زن، اولین معشوق، اولین همسر، اولین بانوی ساکن زمین، اولین زن تبعیدی و اولین زن سرپیچی‌کننده از فرمان، من تمامی این‌ها بودم. حوّا نام من بود.
کتاب بازماندگان از غزال مصطفوی : این کتاب به‌تازگی توسط انتشارات کتابسرای تندیس منتشر و راهی بازار شده است.
این‌کتاب در گروه رمان‌های ایرانی رمان‌ژانر و ادبیات فانتزی قرار دارد که این‌ناشر از نویسندگان کشور منتشر می‌کند. مفاهیم آخرالزمانی، نجات زمین و … از جمله موضوعاتی هستند که در این‌رمان ژانری به کار برده شده‌اند.
کاج زدگی از ضحی کاظمی : داستانی آخرالزمانی است. داستان آدم‌هایی در شهری مسخ شده و یک بیماری که همه‌جا سایه تاریک و سنگینش را بر آنها انداخته است. این کتاب تجربه‌ای متفاوت و جذاب از یکی از ژانرهای پرطرفدار برای بزرگسالان است.
مجموعه سه جلدی دنیای آدم نباتی‌ها از ضحی کاظمی : این مجموعه شامل سه رمان است که روایت‌گر داستان چند نوجوان در آینده‌ای است که تکنولوژی به حکومت مطلق رسیده است.
ماه‌نوش و صورتک‌های آسمانی از مریا یزدانی : وقتی قایق به صخره‌ی بعدی خورد، خارپشت پرید روی قایق و زیر شنل بنفش ماه‌نوش قایم شد. دماغش را بیرون داد که خفه نشود. مرد مومیایی که معمولاً بعضی از مسافرانش را خفه می‌کرد یا از آنها مجسمه‌های مومی و نمکی می‌ساخت، دوباره مسافر جابه‌جا می‌کرد!اما این مسافر خیلی فرق داشت! یک پریِ‌دریایی خوش‌بَر و رو! خب! خارپشت پری‌دریایی ندیده بود! بر اساس توصیف‌های مادربزرگش که می‌گفت: «آنها زیبا و ظریف و آرام هستند، موهای فرخورده‌ی بلندی دارند و رنگ باله‌شان بنفش است.» ماه‌نوش باید یک پری‌دریایی می‌بود.
منابع :
وبگاه مهرداد تویسرکانی
وبگاه کتاب سبز
کتب پژوهشی در ادبیات و اندیشهء علمی – تخیلی – محمد قصاع
گفتگو با کامیاب کریمی
گفتگو با گروه گمانه سرا
روزنامه شرق : جایزه‌ای برای بهترین داستان علمی-تخیلی
روزنامه ایران : گفتگویی در مورد ادبیات علمی – تخیلی
خبرگزاری ایبنا
خبرگزاری مهر
مجله زن روز – مهرماه ۱۳۷۵
مصاحبه‌های مجید خادم
مصاحبه حسین عناقه
آرشیو کتب طاقچه
آرشیو کتب کتابراه
فهرست کتابفروشی دیجی کالا
گفتگو با کتابفروشی بهروز اردبیل
سالار امانی
